Rekultywacja

Jednym z najistotniejszych naszych działań na rzecz ochrony środowiska, prowadzonych w kopalniach węgla brunatnego Grupy PGE jest rekultywacja terenów pogórniczych, która przywraca wartości użytkowe i przyrodnicze terenom pogórniczym i odtwarza lub kształtuje nowe cechy środowiskowe. W tym celu określane są rodzaje i metody rekultywacji oraz przedstawiane są wizje krajobrazu po zakończonej rekultywacji.

Rekultywacja terenów pogórniczych jest zagadnieniem złożonym, składającym się z działań projektowo-technicznych, jak i biologicznych. Obejmuje następujące etapy:

• rekultywacja wstępna (przygotowawcza) – dotyczy rozpoznania czynników warunkujących prawidłowość przebiegu rekultywacji. Na tym etapie prowadzone są pomiary niwelacyjne, sporządza się mapy górnicze oraz opracowuje dokumentację kosztorysowo-projektową,
• rekultywacja podstawowa (techniczna) – dotyczy makroniwelacji obejmującej roboty ziemne, polegające na odpowiednim ukształtowaniu zwałowiska w układ skarp i półek, regulacji stosunków wodnych za pomocą obiektów i urządzeń hydrotechnicznych oraz rekonstrukcji lub budowy dróg dojazdowych,
• rekultywacja szczegółowa (biologiczna) – dotyczy polepszenia właściwości powietrzno-wodnych gruntów, likwidacji ich nadmiernego zakwaszenia, uzupełnienia brakujących składników pokarmowych, wprowadzenia roślinności zielnej i drzewiastej odtwarzającej warunki biologiczne terenu oraz zabezpieczającej przed erozją powierzchniową,
• zabiegi porekultywacyjne – obejmują pielęgnację sadzonek i uzupełnienia wypadów.

W pierwszej kolejności w wyniku prowadzonych prac kształtuje się ostatecznie skarpy i półki zwałowiska, chroni stoki poprzez kontrolowane odprowadzenie wód opadowych, utrwala wierzchnią warstwę gruntu i zabezpiecza teren przed erozją, zmniejsza objętość spływu wód opadowych poprzez zwiększenie retencji gruntu, poprawia jakości wód spływających ze zwałowiska oraz ogranicza się emisje niezorganizowane.

Kopalnia Bełchatów prowadzi działania rekultywacyjne na ogromną skalę. Dotychczas zrekultywowała już ponad 2300 ha terenów poeksploatacyjnych i przekazała Lasom Państwowym ponad 1500 ha zrekultywowanych, zalesionych gruntów. Na obszarze terenów pogórniczych Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów dominuje obecnie leśny kierunek rekultywacji. Można wstępnie oszacować, że docelowo do zagospodarowania leśnego zostanie przekazane ok. 5 500 ha terenu (z uwzględnieniem pasów ochronnych przy zbiornikach wodnych). Dotychczas Kopalnia Bełchatów przekazała Lasom Państwowym ponad 1 500 hektarów przeobrażonych, zalesionych gruntów. W ramach działań rekultywacyjnych posadzano ponad 23 mln drzew na wszystkich obiektach kopalnianych, dbając tym samym o bioróżnorodność.

Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych w Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów wykonywana jest w oparciu o projekt technologiczny dla Pola Bełchatów oraz dla Pola Szczerców, jak również w oparciu o roczne szczegółowe projekty techniczne powstające dla poszczególnych powierzchni.

Góra Kamieńsk jest sztandarowym przykładem kompleksowych działań rekultywacyjnych. To najwyższe wzniesienie w środkowej Polsce o wysokości 395 m n.p.m. Powstało ono z 1 354 mld m3 nadkładu, zdejmowanego w procesie odkrywania kolejnych warstw węgla brunatnego. Obecnie jest to jedna z głównych atrakcji turystycznych środkowej Polski. Wyciąg narciarski, trasy piesze i rowerowe oraz długi, 620-metrowy tor saneczkowy sprawiają, że Góra Kamieńsk stała się ważnym punktem na mapie miłośników sportów letnich i zimowych.

Ukończone zostało też formowanie drugiego zwałowiska, tym razem Pola Szczerców. Proces ten trwał 17 lat, a w jego wyniku powstała „bliźniacza” Góra Kamieńsk. Zwałowisko usypane zostało z prawie 1 mld m3 nadkładu znajdującego się nad pokładami węgla brunatnego. Obecnie góra posiada powierzchnię wynoszącą 1 114 ha i wysokość względną ok. 170 m.

Rekultywacja zwałowiska prowadzona jest w kierunku leśnym z uwzględnieniem funkcji rekreacyjnej dzięki powstaniu lasów, ścieżek rowerowych, pola golfowego, autodromu, hipodromu, stoku narciarskiego. Na jej szczycie powstanie także farma fotowoltaiczna.

Na obszarze Pola Bełchatów prowadzone są natomiast prace związane z poprawkami i uzupełnieniami zalesień z rekultywacji wykonanej w latach ubiegłych. Docelowe kierunki rekultywacji obejmują:

• kierunek leśny, zadrzewieniowy – zwałowiska wewnętrznego Pola Bełchatów,
• kierunek leśny, rekreacyjno-sportowy, rolny (uprawa roślin energetycznych), gospodarczy (budowa farmy wiatrowej) – zwałowisku zewnętrznym Pola Szczerców,
• kierunek wodny – wyrobiska górnicze Pola Bełchatów i Pola Szczerców,
• kierunek rekreacyjno-sportowy i zadrzewieniowo-leśny w strefach brzegowych.

Docelowo głównym zadaniem rekultywacyjnym Kopalni Bełchatów będzie rekultywacja obu wyrobisk końcowych w kierunku wodnym, połączona z utworzeniem dużego kompleksu wypoczynkowego. Skala trudności tego przedsięwzięcia nie ma odpowiednika w Polsce. Po całkowitym zakończeniu eksploatacji, bełchatowska kopalnia może się stać ważnym miejscem dla miłośników sportów wodnych. Przeszło 4 000 ha utworzy zbiornik wodny, na którym będzie można prowadzić działalność gospodarczą czy rekreacyjno – sportową zgodnie z potrzebami lokalnymi.

W 2021 roku Kopalnia Bełchatów uzyskała decyzje administracyjne dotyczące uznania rekultywacji za zakończoną w kierunku leśnym dla około 137 ha gruntów w Polu Bełchatów oraz około 41 ha gruntów w Polu Szczerców.

W przypadku Kopalni Turów, realizowana od lat 60. rekultywacja zwałowiska zewnętrznego, ukierunkowana jest na docelowe zagospodarowanie leśne, na których zakończono eksploatację górniczą. Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne Kopalni Turów to kompleks leśny o powierzchni niemal 22 km2, który stanowi nieoceniony obszar tlenotwórczy gminy Bogatynia. Jest to również zróżnicowane przyrodniczo środowisko, w którym tworzą się siedliska i korytarze ekologiczne (siedliska bardzo licznych reprezentantów zarówno świata roślin jak i zwierząt, w tym wiele gatunków rzadkich i chronionych). Jest to największy tego typu obiekt w Polsce i jeden z największych w Europie.

Efekty prowadzonych prac rekultywacyjnych przyczyniają się przede wszystkim do poprawy jakości podstawowych komponentów środowiska, czyli powietrza atmosferycznego, wód oraz gleby. Emisja niezorganizowana pyłu ze zwałowiska zmniejsza się w miarę powiększania się powierzchni terenów zalesionych. Powstający na zwałowisku zewnętrznym antropogeniczny kompleks leśny przyczynia się w znacznym stopniu do podniesienia lesistości uprzemysłowionego regionu. Pomimo, że struktura wiekowa zalesień jest charakterystyczna dla młodych lasów, już teraz stanowi istotny czynnik krajobrazowy i klimatyczny gminy Bogatynia.

Zrekultywowane w kierunku leśnym byłe zwałowisko zewnętrzne doskonale komponuje się z górzystym otoczeniem „Worka Żytawskiego” wchodzącego w skład m.in. Pogórza Izerskiego. Po ponad pięćdziesięciu latach od rozpoczęcia prac rekultywacyjnych na teren zwałowiska należy patrzeć jak na integralną część całego ekosystemu. Wpływa on na poprawę komfortu życia mieszkańców regionu dzięki wielokierunkowemu ograniczaniu negatywnych oddziaływań działalności przemysłowej. Spełnia także funkcje ochronne, w tym:

• zapobiega erozji wietrznej (ograniczenie emisji niezorganizowanej),
• ogranicza erozję wodną oraz zapobieganie powodziom poprzez kontrolowane odprowadzanie wód powierzchniowych, wykonanym w ramach rekultywacji, systemem hydrotechnicznym,
• zwiększenie retencji oraz funkcję rekreacyjną, czy produkcyjną (pozyskanie drewna).

W 2021 roku wykonano roboty odwodnieniowe. Dokonano konserwacji istniejących rowów odwadniających oraz wybudowano nowe przepusty i osadniki przepływowe. Urządzenia te pozwolą w sposób kontrolowany zarządzać wodami opadowymi, co ma istotny wpływ na późniejsze prowadzenie prac w zakresie rekultywacji biologicznej.

W 2021 roku przeprowadzono również kontrolę przyrodniczą na 28,5 ha terenów przedpola odkrywki, ustalającą zasady kontynuacji eksploatacji z poszanowaniem zasad ochrony gatunkowej zwierząt, roślin i grzybów. Niezbędne wycinki drzew i krzewów prowadzone były poza okresem lęgowym ptaków.

Wynikiem prowadzonych prac rekultywacyjnych są rosnące dynamicznie wielogatunkowe drzewostany tworzące komponenty środowiska leśnego, w tym glebę i jej specyficzną mikroflorę oraz lokalny mikroklimat. W zrekultywowanych gruntach istnieje stosunkowo bogate życie biologiczne. Z upływem lat wzrasta zasiedlenie przez grzyby, bakterie i promieniowce. Zaznacza się wyraźna przewaga gatunków leśnych nad nieleśnymi, świadcząca o przemianach ekosystemu leśnego rozwijającego się w kierunku żyznych siedlisk lasu wyżynnego.

W ciągu najbliższych kilku miesięcy, na mocy podpisanego porozumienia z Republiką Czeską, kopalnia zasadzi dodatkowe sadzonki na pasie wału naziemnego, który powstanie na granicy kopalni i Czech.

Długi na kilometr wał ziemny zostanie obsadzony drzewami i bogatą roślinnością.

Działania rekultywacyjne prowadzone są także przez PGE Energia Ciepła. Po zakończeniu eksploatacji składowisk odpadów, następuje jego formalne zamknięcie, a następnie jego rekultywacja w kierunku zielonym. Wprowadzana jest roślinność, wykonywane są okrywy trawiaste i nasadzenia drzew. Tam, gdzie istnieje taka możliwość planowane są działania zmierzające do przywrócenia terenom funkcji gospodarczych. Przeprowadzone prace niwelacyjne mają umożliwić adaptację terenu dla różnych funkcji gospodarczych o charakterze przemysłowym, usługowym czy komunalnym.

Obecnie w oddziałach PGE Energia Ciepła funkcjonuje 12 składowisk o różnych statusie funkcjonowania – eksploatowane, zamknięte – przygotowywane do rekultywacji, a także zrekultywowane. Przykładem przywracania wartości użytkowych terenów jest rozpoczęty w 2021 roku proces rekultywacji nieeksploatowanego już składowiska odpadów paleniskowych w Gorzowie Wielkopolskim, należącym do spółki PGE Energia Ciepła. Rekultywacja nieczynnego składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne prowadzona będzie zgodnie z właściwymi decyzjami administracyjnymi i opracowanym projektem technicznym w tym zakresie.